L’occitan fin da la sia naissènça a conoissut una chança literària gràcia a la poesia trobadorica mas dins las valadas dal Piemont a conoissut una vera literatura masque a partir da la seconda meitat dal sècle passat, gràcia a li esfòrç dai poetas e dai escriptors locals.
Dins la Val Estura existon d’atestacions d’usatge de l’occitan escrich derant dal XX sècle: una transaccion sus las boinas entre lo país d’Aison e aquel de Vinai dal 1553, lo testament da la primiera meitat dal XV sècle retrobat dins l’archiu de la glèisa de Pontbanard e, belèu la pu emportanta, lo tèxt literari retrobat da A. M. Riberi dins li ans ‘30, ensem a d’autre material en occitan, dins l’escartari de la glèisa de l’Argentiera, dal XVI sècle, lo Nové de l’Argentiera, liat a la tradiccion de la pastorala provençala:
Jes vengu na gazeta
totoura de nouvel,
jes vengu n’ange dau ciel,
dis che na vergineta
na fa n’efan che teta,
io pa ren de plu bel
…
Pastours de l’Argentiero
caloun d’en aut en bas,
portoun fourmage gras
dedin la formagièro
per far la presentièro
au bon Gesù ch’es nas.
Tutun, delai d’aquesta documentacion vielha, es pròpi masque da la seconda meitat dal sècle passat que s’es agua una vera literatura de la Val Estura.
Lo primier poeta que chal navisar es Beppe Rosso, dich Bep Rous, naissut a Lo Borg San Dalmatz (1935-1995) mas originari dal Valon de l’Arma, que a escrich d’importantas poesias sia en occitan local sia en piemontés, culhias dins lo volum I mìou journ/Ij mè di/I miei giorni. A escrich decò quarqui còntes en occitan coma Lou sihoun e La storia dou Magou Sabinou.
Un autre important poeta es istat Gabriele Giavelli de Ferrieras, mòrt dins lo 1966, mas d’el malaürosament se sap ben gaire sus la sia vita. La sia poesia es simpla mas richa de filosofia païsana e de còntes de pichòts moments de vita dal siu país.
De granda importança l’òbra poetica de Albino Barrel (1936-2019) de la fraccion de Sabarnoi dins la comuna de Vinai, emb una poetica inspiraa al retorn a una vita mai simpla, ai desir mai simples, a l’essencial, enté se pòlon trobar la jòias mai realas. Sas òbras en occitan es istaas culhias dins lo volum I a carcaren ilamoun (2017).
Navisem decò lo trabalh de Giovanni Monaco (1915-2007), dich Janot ‘d la Donia, partijan e magistre de Valauria, que a escrich de poesias que conton la vita das pichotas borgaas de Valauria e dona al valorian una dimension poetica. Sas òbras son istaas culhias dins lo volum L’era pé jo ben ben issì.
Enfin chal acitar la traduccion de Martin Krpan di Fran Levstik, escritor eslovèn, facha da Stefano Martini (Martin Querpan) dins lo parlar de Pontbarnard, apres lo convenh de Stornoway (Islas Ebridas) dins lo 1987 enté s’èra decidat de traduire aquest cònte dins las lengas de l’arc alpin. Aquesta traduccion es segurament una das òbras mai importantas de la traduccion occitana das Valadas.